Odia Grammar Shandhi for OPSC ASO, OTET, OSSTET, TGT, CTET, CHT, BEd Entrance, OSSC & Other Competitive Examination

୧. ହିମାଳୟ ପର୍ବତ ଭାରତବର୍ଷର ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ।

୨. ଏହି ପର୍ବତ ‘ବ୍ରହ୍ମର୍ଷି’ ତଥା ‘ ଦେବର୍ଷି’ ମାନଙ୍କର ତପସ୍ୟାସ୍ଥଳୀ ଅଟେ

୩. ଏ ଋଷିସକଳ ‘ ସଦାଚାର’ ସମ୍ପନ୍ନ ଅଟନ୍ତି ଓ ସର୍ବଦା ‘ଜଗଦୀଶ୍ୱର’ଙ୍କ ଚିନ୍ତାରେ ନିମଗ୍ନ ରହିଥାନ୍ତି ।

୪. ଗଙ୍ଗାନଦୀ ମଧ୍ୟ ଏହି ପର୍ବତରୁ ‘ନିର୍ଗତ’ ହୋଇଅଛି ।

୫. ‘ଜଗଜ୍ଜନ’ଙ୍କ କଲ୍ୟାଣ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସେ ‘ ନିରନ୍ତର’ ଦୀର୍ଘପଥ ଅତିକ୍ରମ କରି ବହିଚାଲିଛି ।

ଆସ ଉପର ବାକ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକର ବଡ଼ ଅକ୍ଷରରେ ଲେଖାଯାଇଥିବା ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବା ।

ହିମାଳୟ = ହିମ + ଆଳୟ

ବ୍ରହ୍ମର୍ଷି = ବ୍ରହ୍ମ + ଋଷି

ଦେବର୍ଷି = ଦେବ + ଋଷି

ସଦାଚାର = ସତ୍ + ଆଚାର

ଜଗଦୀଶ୍ଵର = ଜଗତ + ଈଶ୍ଵର

ନିର୍ଗତ = ନିଃ + ଗତ

ଜଗଜନ = ଜଗତ୍ + ଜନ

ନିରନ୍ତର = ନିଃ + ଅନ୍ତର

🖝  ଏବେ ଆମେ ଦେଖିଲେ ଯେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶବ୍ଦ ଦୁଇଟି ଲେଖାଏଁ ଶବ୍ଦର ମିଳନରେ ଗଠିତ ହୋଇଛି । ଏହି ମିଳନକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଏଥିରେ ଥିବା ପୂର୍ବଶବ୍ଦର ଶେଷବର୍ଷଟି ପର ଶବ୍ଦର ପ୍ରଥମ ବର୍ଷ ସହିତ ମିଳିତ ହୋଇଛି ବା ବର୍ଷ ଦୁଇଟି ପରସ୍ପର ସହିତ ମିଶି ଯାଇଛନ୍ତି ଏ ପ୍ରକାର ମିଳନକୁ ସନ୍ଧି କୁହଯାଏ

🖝  ପରସ୍ପର ସନ୍ନିହିତ ପୂର୍ବପଦର ଶେଷବର୍ଣ୍ଣ ଓ ପରପଦର ପ୍ରଥମବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନକୁ ସନ୍ଧି କୁହାଯାଏ ।

🖝  ସନ୍ଧି ତିନି ପ୍ରକାରର ଯଥା :- ସ୍ଵରସନ୍ଧି, ବ୍ୟଞ୍ଜନ ସନ୍ଧି ଓ ବିସର୍ଗ ସନ୍ଧି ।

ସ୍ଵରସନ୍ଧି

ଋଷି କମ୍ବଳାସନରେ ବସିଛନ୍ତି ।

ରବୀନ୍ଦ୍ର ଘରକୁ ଯାଉଛି ।

କମ୍ବଳାସନ = କମ୍ବଳ + ଆସନ

ରବୀନ୍ଦ୍ର = ରବି + ଇନ୍ଦ୍ର

🖝  ଉପରେ ଦିଆଯାଇଥିବା କମ୍ବଳର ଶେଷବର୍ଣ୍ଣ ହେଉଛି (ଳ୍+ଅ) ଅର୍ଥାତ୍ ‘ଅ’ ଓ ଆସନର ପ୍ରଥମ ବର୍ଣ୍ଣ ହେଉଛି ‘ଆ’ । ଏହି ‘ ଅ’ ସହିତ ‘ଆ’ର ମିଳନ ଘଟି ‘ ଆ’ ହୋଇଛି । ସୃଷ୍ଟ ‘ ଆ’ ଧ୍ଵନିଟି ପୂର୍ବବର୍ଷରେ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଛି ।

🖝  ସେହିପରି ‘ରବି’ର ଶେଷବର୍ଣ୍ଣ ହେଉଛି ‘ଇ’ । ଏଠାରେ ‘ଇନ୍ଦ୍ର’ ସହିତ ଥିବା ‘ଇ’ର ମିଳନ ଘଟି ‘ଈ’ ଜାତ ହୋଇଛି ଓ ପୂର୍ବବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୋଇଛି । ଆମେ ଦେଖିଲେ ଯେ ଉଭୟସ୍ଥାନରେ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣ ସହ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନ ଘଟିଛି । ଏଥୁରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ –

🖝  ପରସ୍ପର ସନ୍ନି ହିତ ପୂର୍ବପଦର ଶେଷ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣ ସହିତ ପରପଦର ପ୍ରଥମ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନକୁ ସ୍ଵରସନ୍ଧି କୁହାଯାଏ ।

ଏହି ସ୍ଵରସନ୍ଧିର ବିଭିନ୍ନ ରୂପକୁ ଆସି ଦେଖିବା

୧. (କ) ଅ+ଅ = ଆ

ଦେବ+ଅସୁର = ଦେବାସୁର,

ଶ୍ଵେତ+ଅମ୍ବର = ଶ୍ଵେତାମ୍ବର

ନୀଳ+ଅଚଳ = ନୀଳାଚଳ

ଗ୍ରାମ+ଅଞ୍ଚଳ = ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ

ଅସ୍ତ+ଅଚଳ = ଅସ୍ତାବଳ

(ଖ) ଅ +ଆ = ଆ

ସିଂହ+ଆସନ = ସିଂହାସନ

ଗୁଣ+ଆକର = ଗୁଣାକର

ଉଚ୍ଚ+ଆସନ = ଉଚ୍ଚାସନ

(ଗ) ଆ+ଅ = ଆ

ଚିତା + ଅନଳ = ଚିତାନଳ

ସୁଧା + ଅଂଶୁ – ସୁଧାଂଶୁ

(ଘ) ଆ + ଆ = ଆ

ବିଦ୍ୟା + ଆଳୟ = ବିଦ୍ୟାଳୟ

ସୁଧା + ଆକର = ସୁଧାକର

ଉପର ଆଲୋଚନାରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ,

‘ଅ’ ବା ‘ଆ’ ପରେ ‘ଅ’ ବା ‘ଆ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ଆ’ ହୁଅନ୍ତି ।

ଏହି ‘ଆ’ ‘ଆ’କାର ହୋଇ ପୂର୍ବବର୍ଷ ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

୨. (କ) ଇ+ଇ = ଈ

ଯତି+ଇନ୍ଦ୍ର = ଯତୀନ୍ଦ୍ର

ଅତି+ଇବ = ଅତୀବ

(ଖ) ଇ+ଈ = ଈ

ପରି+ଈକ୍ଷା = ପରୀକ୍ଷା

ମୁନି+ଈଶ୍ଵର = ମୁନୀଶ୍ଵର

(ଗ) ଈ+ଇ = ଈ

ମହୀ+ଇନ୍ଦ୍ର = ମହୀନ୍ଦ୍ର

ଶଟୀ+ଇନ୍ଦ୍ର = ଶଚୀନ୍ଦ୍ର

(ଘ) ଈ+ଈ = ଈ

ମହୀ+ଈଶ୍ବର = ମହୀଶୂର

ଅବନୀ+ ଈଶ = ଅବନୀଶ

ଏଥିରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ,

‘ଇ’ ବା ‘ଈ’ ପରେ ‘ଇ’ ବା ‘ଈ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି (ଦୀର୍ଘ) ‘ଈ’ ହୁଅନ୍ତି ।

ଏହି ‘ଈ’ ଟି ‘ଈ’ କାର ରୂପରେ ପୂର୍ବବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

୩. (କ) ଉ +ଊ = ଊ

ସୁ+ ଉକ୍ତି = = ସୂକ୍ତି

ସାଧୁ+ଉଦ୍ୟମ = ସାଧୁଦ୍ୟମ

ସାଧୁ+ଉପଦେଶ = ସାଧୂପଦେଶ

(ଖ) ଉ + ଊ = ଊ

ସିନ୍ଧୁ+ଊର୍ମି – ସିନ୍ଦୂମି

ଲଘୁ+ଊର୍ମି = ଲଘୂର୍ମି

(ଗ) ଊ +ଊ = ଊ

ବଧୂ + ଉକ୍ତି = ବଧୂକ୍ତି

(ଘ) ଊ + ଊ = ଊ

ଭୂ+ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵ = ଭୂର୍ଦ୍ଧ୍ବ

ଏଥିରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ,

‘ଉ’ ବା ‘ଉ’ ପରେ ‘ଉ’ ବା ‘ଉ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି (ଦୀର୍ଘ) ‘ଉ’ ହୁଅନ୍ତି ।

ଏହି ‘ଊ’ ଊକାର ହୋଇ ପୂର୍ବ-ବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

୪. (କ) ଅ+ଇ = ଏ

ଶୁଭ+ଇଚ୍ଛା = ଶୁଭେଚ୍ଛା

ସୁର+ଇନ୍ଦ୍ର = ସୁରେନ୍ଦ୍ର

(ଖ) ଅ + ଈ = ଏ

ଗଣ + ଈଶ = ଗଣେଶ

ଦେବ + ଈଶ = ଦେବେଶ

(ଗ) ଆ+ଇ = ଏ

ମହା+ଇନ୍ଦ୍ର = ମହେନ୍ଦ୍ର

ଯଥା+ଇଚ୍ଛା = ଯଥେଚ୍ଛା

(ଘ) ଆ + ଈ = ଏ

ରମା+ ଈଶ = ରମେଶ

ମହା+ଈଶ୍ଵର = ମହେଶ୍ବର

ଏଥୁରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ,

‘ଅ’ ବା ‘ଆ’ ପରେ ‘ଇ’ ବା ‘ଈ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ଏ’ ହୁଅନ୍ତି ।

ଏହି ‘ଏ’ ଧ୍ବନିଟି ‘ଏ’କାର ହୋଇ ପୂର୍ବ ବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

୫. (କ) ଅ + ଉ = ଓ

ଲମ୍ବ+ଉଦର = ଲମ୍ବୋଦର

ପୁରୁଷ+ଉତ୍ତମ = ପୁରୁଷୋତ୍ତମ

(ଖ) ଅ + ଊ = ଓ

ନବ+ଊଢ଼ା (ନବ ବିବାହିତା) = ନବୋଢ଼ା

ଚଳ+ଊର୍ମି = ଚଳୋର୍ମି

(ଗ) ଆ + ଉ = ଓ

ମହା+ଉଦଧୂ = ମହୋଦଧ୍

ଗଙ୍ଗା + ଉଦକ = ଗଙ୍ଗୋଦକ

(ଘ) ଆ + ଊ = ଓ

ମହା+ଊର୍ମି = ମହୋର୍ମି

ଏଥୁରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ,

‘ଅ’ ବା ‘ଆ’ ପରେ ‘ଉ’ ବା ‘ଉ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ ଓ’ ହୁଅନ୍ତି ।

ଏ ‘ ଓ’ ଧ୍ଵନିଟି ‘ଓ’ କାର ହୋଇ ପୂର୍ବ ବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

୬. (କ) ଅ+ଋ = ଅର୍

ସପ୍ତ+ଋଷି = ସପ୍ତର୍ଷି

ଦେବ+ଋଷି = ଦେବର୍ଷି

(ଖ) ଆ+ଋ = ଅର୍

ରାଜା+ ଋଷି = ରାଜର୍ଷି

ମହା+ଋଷି = ମହର୍ଷି

ଏଥୁରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ,

‘ଅ’ ବା ‘ଆ’ ପରେ ‘ର’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ଅର୍’ ହୁଅନ୍ତି ।

ଏହି ‘ ଅର୍’ର ‘ଅ’ ପୂର୍ବବର୍ଷରେ ଓ ‘ର୍’ ରେଫ୍ହୋଇ ପରବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

୭. (କ) ଅ+ ଏ = ଐ

ହିତ +ଏଷୀ – ହିତୈଷୀ

ଜନ + ଏକ = ଜନୈକ

(ଖ) ଅ + ଐ = ଐ

ଅତୁଳ+ଐଶ୍ବର୍ଯ୍ୟ = ଅତୁଳେଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟ

(ଗ) ଆ+ଏ = ଐ

ତଥା+ ଏବ = ତଥିବ

(ଘ) ଆ+ଐ = ଐ

ମହା+ ଐଶ୍ବର୍ଯ୍ୟ = ମହେଶ୍ୱର୍ଯ୍ୟ

ଏଥୁରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ,

‘ଅ’ ବା ‘ଆ’ ପରେ ‘ଏ’ ବା ‘ ଐ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ଐ’, ହୁଅନ୍ତି

ଏହି ‘ ଐ’ ଐକାର ହୋଇ ପୂର୍ବବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

୮. (କ) ଅ +ଓ = ଔ

ଜଳ+ଓଘ(ତରଙ୍ଗ) = ଜନୌଘ

(ବ୍ୟତିକ୍ରମ-ବିମ୍ବ+ଓଷ୍ଠ = ବିୟୋଷ୍ଠ )

(ଖ) ଅ + ଔ = ଔ

ବନ+ଔଷଧ = ବନୌଷଧ

(ଗ) ଆ +ଓ = ଔ

ମହା+ଓଜ(ତେଜ) = ମହୌଜ

(ଘ) ଆ +ଔ = ଔ

ମହା+ଔଷଧ = ମହୌଷଧ

ଏଥିରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ,

‘ଅ’ ବା ‘ଆ’ ପରେ ‘ଓ’ ବା ‘ଔ’ ମୂଳେ ହେଁ ମିଶି ‘ଔ’ ହୁଅନ୍ତି ।

ଏହି ‘ଔ’, ଔ’କାର ହୋଇ ପୂର୍ବ ବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

୯. (କ) ଇ+ଅ = ୟ

ପ୍ରତି+ଅହ = ପ୍ରତ୍ୟହ

(ଖ) ଇ+ଆ = (ୟ+ଆ) = ୟା

ଇତି+ଆଦି = ଇତ୍ୟାଦି

(ଗ) ଈ+ଅ = ୟ

ସୂଚି+ଅଗ୍ର = ସୂଚ୍ୟଗ୍ର

(ଘ) ଈ+ଉ = (ୟ+ଉ)=ୟୁ

ଅଭି+ଉଦୟ = ଅଭ୍ୟୁଦୟ

ଏଥୁରୁ ଆମେ ଜାଣିଲେ ଯେ,

‘ଇ’ ବା ‘ଈ’ ପରେ ‘ଇ’ ବା ‘ଈ’ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ ସ୍ବରବର୍ଷଥିଲେ ‘ଇ’ ବା ‘ଈ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ୟ’ ହୁଏ ।

ଏହି ‘ୟ’ ଓ ପରବର୍ତୀ ସ୍ଵରବର୍ଷ ମିଳିତ ହୋଇ ପୂର୍ବ ବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ।

୧୦. ଉ+ଅ= ୱ

ଅନୁ+ଅୟ = ଅନ୍ବୟ

ଉ+ ଏ= ୱ+ ଏ = ୱେ

ଅନୁ+ଏଷଣ = ଅନ୍ଵେଷଣ

ଉ+ଆ = ୱ+ଆ = ଓ୍ବା

ସୁ+ଆଗତ = ସ୍ଵାଗତ

ବହୁ+ଆଡ଼ମ୍ବର = ବହୁଡ଼ମ୍ବର

ବଧୂ+ଆଦି = ବଧାଦି

ଏଥୁରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ,

‘ଉ’ ବା ‘ଊ’ ପରେ ‘ଉ’ ବା ‘ଊ’ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣ ଥିଲେ ‘ଉ’ ବା ‘ଊ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ୱ’ ହୁଏ

ଏହି ‘ ୱ’ ଓ ପରବର୍ତୀ ସ୍ଵରବର୍ଷ ମିଳିତ ହୋଇ ପୂର୍ବବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି

୧୧. ଏ+ଅ= ଅୟ

ନେ+ଅନ = ନିୟନ

ଐ+ଅ= ଆୟ

ନୈ+ଅକ = ନାୟକ

ଗୈ+ଅକ = ଗାୟକ

ଏଥୁରୁ ଆମେ ଜାଣିଲେ ଯେ,

‘ଏ’ ବା ‘ଐ’ ପରେ ଅନ୍ୟ ସ୍ବରବର୍ଷ ଥିଲେ ‘ଏ’ ସ୍ଥାନରେ ଅୟ’ ଓ ‘ ଐ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଆୟ’ ହୁଏ।

ଏହି ଅୟ’ ଓ ଆୟ’ ସହିତ ପରବର୍ତୀ ସ୍ଵରବର୍ଷ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

୧୨. ଓ+ଅ = ଅବ

ଭୋ+ଅନ = ଭବନ

ପୋ+ଅନ = ପବନ

ଔ+ଉ = ଅବ+ଉ = ଆବୁ

ଭୌ+ଉକ = ଭାବୁକ

ଏଥୁରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ,

‘ ଓ’ ବା ‘ଔ’ ପରେ ଅନ୍ୟ ସ୍ବରବର୍ଷ ଥିଲେ ‘ ଓ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଅବ୍’ ଓ ‘ ଔ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଆବ୍‌’ ହୁଏ

ଏହି ‘ଅବ୍’ ଓ ‘ଆବ୍‌’ ସହିତ ପରବର୍ତୀ ସ୍ବର ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

ବ୍ୟତିକ୍ରମ – ( ଗୋ+ଅକ୍ଷ = ଗବାକ୍ଷ)

ବ୍ୟଞ୍ଜନ ସନ୍ଧି

(କ) ‘ସଚ୍ଚରିତ୍ର’ ହେଉଛି ଶିଷ୍ୟର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଭୂଷଣ ।

(ଖ) ଶ୍ଵେତକେତୁଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷାଦାନ କରିବା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦାଳକ ‘ସଦିଚ୍ଛା’ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ ।

ଆସି ଉପରବାକ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକରେ ଥିବା ବଡ଼ ଅକ୍ଷରର ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ଦେଖିବା ।

ସଚ୍ଚରିତ୍ର=ସତ୍+ଚରିତ୍ର

ସଦିଚ୍ଛା = ସତ୍ + ଇଚ୍ଛା

🖝  ଶବ୍ଦ ଦୁଇଟି ଏହି ଧାରାରେ ଗଠିତ ହୋଇଛି । ‘ସଚ୍ଚରିତ୍ର’ରେ (ତ୍+ଚ) ଅର୍ଥାତ ପୂର୍ବପଦ ‘ସତ୍’ର ଶେଷବର୍ଣ୍ଣ ‘ତ୍’ ଓ ପରପଦ ‘ ଚରିତ୍ର’ର ପ୍ରଥମବର୍ଷ ‘ଚ’ ଦୁଇଟି ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନ ଘଟିଛି । ସେହିପରି ‘ ସଦିଚ୍ଛା’ ଶବ୍ଦରେ (ତ୍+ଇ) ଅର୍ଥାତ ପୂର୍ବପଦ ‘ସତ୍’ର ଶେଷବର୍ଣ‘ତ୍’ ସହିତ ପରପଦ ‘ ଇଚ୍ଛା’ର ପ୍ରଥମବର୍ଣ୍ଣ ‘ଇ’ର ମିଳନ ଘଟିଛି । ଏଠାରେ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣସହ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନ ଘଟିଛି ।

ଏଥୁରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ,

🖝  ପରସ୍ପର ସନ୍ନିହିତ ପୂର୍ବପଦର ଶେଷ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଷ ସହିତ ପରପଦର ପ୍ରଥମ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଷ ବା ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନକୁ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ସନ୍ଧି କହନ୍ତି ।

ନିମ୍ନରେ ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ରୂପ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଆସ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଜାଣିବା ।

୧. ଦିକ୍ + ଅନ୍ତ = ଦିଗନ୍ତ

ବାକ୍ୟ+ଈଶ = ବାଗୀଶ

ଉତ୍+ଯାପନ = ଉଦ୍‌ଯାପନ

ଣିଚ୍+ଅନ୍ତ = ଣିଜନ୍ତ

ଦିକ୍+ଗଜ = ଦିଗଗଜ

ଦିକ୍+ବଳୟ = ଦିଗ୍‌ବଳୟ

ଉତ୍+ଘାଟନ = ଉଦ୍‌ଘାଟନ

ଜୟତ୍+ରଥ = ଜୟଦ୍ରଥ

🖝  ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ପରେ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ, ବର୍ଗର ତୃତୀୟ ଚତୁର୍ଥ ବର୍ଷ କିମ୍ବା ଯ, ର, ଳ, ବ, ହ ଥିଲେ ପୂର୍ବପଦର ଶେଷରେ ଥିବା ପ୍ରତିବର୍ଗର ପ୍ରଥମବର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥାନରେ ସେହିବର୍ଗର ତୃତୀୟବର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ । ଏହି ସୂତ୍ରରେ ବାଗାଡ଼ମ୍ବର, ଉଦ୍‌ବେଗ, ସଦ୍‌ବଚନ, ଭବଦୀୟ, ସଦାନନ୍ଦ ଆଦି ଶବ୍ଦ ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଗଢ଼ାଯାଇପାରିବ ।

ବ୍ୟତିକ୍ରମ – (ଯାବତ୍+ଇୟ=ଯାବତୀୟ )

୨.ଚଳତ୍+ଚିତ୍ର=ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର (ତ୍+ଚ+ଇ) (ଚ୍‌+ଚ+ଇ) = ଚ୍ଚି

ଉତ୍+ଚାରଣ = ଉଚ୍ଚାରଣ, ଉତ୍+ଛନ୍ନ=ଉଚ୍ଛନ୍ନ (ତ୍+ଛ) = (ଚ+ଛ) = ଚ୍ଛ

ଉତ୍+ଛେଦ = ଉଚ୍ଛେଦ (ତ୍+ଛ+ଏ) = (ଚ୍+ଛ+ଏ) = ଛେ

ବିପଦ୍+ଚୟ = ବିପଜୟ (ଦ୍+ଚ) = (ଚ୍+ଚ) = ଜ

ତଦ+ଛବି = ତଚ୍ଛବି (ଦ୍+ଛ) = (ଚ୍+ଛ) = ଚ୍ଛ

🖝  ‘ତ’ ବା ‘ଦ’ ପରେ ‘ଚ’ ବା ‘ଛ’ ଥିଲେ ‘ତ’ ବା ‘ଦ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଚ’ ହୁଏ। ଏହି ‘ଚ’ ପରବର୍ତୀ ବର୍ଣ୍ଣ ସହିତ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

୩. ବିପଦ୍+ଜନକ = ବିପଜ୍ଜନକ (ଦ୍+ଜ) = (ଜ୍+କ) = ଜ୍ଜ

ଉତ୍+ଜ୍ଵଳ=ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ (ତ୍+ଜ) = (ଜ୍+ଜ+ୱ) = ଜଜ୍ଜ୍ଵ( ବା) = ଜ୍ଜ୍ଵ

ଜଗତ୍+ଜନନୀ = ଜଗଜ୍ଜନନୀ (ତ୍+ଜ) = (ଜ+ଜ) = ଜ୍ଜ

ବୃହତ୍ + ଝଟିକା = ବୃହଜ୍ଝଟିକା (ତ୍+ଝ) = (ଜ୍+ଝ) = ଜଝ

ବିପଦ+ଝଟିକା = ବିପଦଝଟିକା (ଦ୍+ଝ) – (ଜ+ଝ) = ଜଝ

🖝  ‘ତ’ ବା ‘ଦ’ ପରେ ‘ଜ’ ବା ‘ଝ’ ଥିଲେ ‘ତ’ ବା ‘ଦ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଜ୍’ ହୁଏ । ଏ ‘ଜ୍’ ପରବର୍ତୀ ବର୍ଣ୍ଣ ସହିତ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

୪.ଉତ୍+ଡୀନ = ଉଡ୍ଡୀନ (ଉଡ୍ଡୀନ) (ତ୍++ଈ) = (ଡ+ଡ+ଈ ) = ଡ୍ଡୀ

ତଦ୍+ଡିଣ୍ଡିମ = ତତ୍ପଶ୍ଚିମ (ଦ୍++ଇ) = (ଡ+ଡ+ଇ) = ଉଡିଙ୍ଗି

🖝  ‘ତ’ ବା ‘ଦ’ ପରେ ‘ଡ’ ଥିଲେ ‘ତ’ ବା ‘ଦ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଡ’ ହୁଏ ଏହି ‘ଡ’ ପରବର୍ତୀ ବର୍ଣ୍ଣ ସହିତ ଯୁକ୍ତହୁଏ ।

୫. ଉତ୍+ହାର = ଉଦ୍ଧାର

ତଦ୍+ହିତ = ତଦ୍ଧିତ

ଉତ୍+ହତ = ଉଦ୍ଧତ

🖝  ‘ତ’ ବା ‘ଦ’ ପରେ ‘ହ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ଦ୍ଧ’ ହୁଅନ୍ତି ।

୬. ଉତ୍ + ଲେଖ = ଉଲ୍ଲେଖ

ତଦ୍ + ଲକ୍ଷଣ = ତକ୍ଷଣ

🖝  ‘ତ’ ବା ‘ଦ’ ପରେ ‘ଲ’ ଥିଲେ ‘ତ’ ବା ‘ଦ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଲ’ ହୁଏ ।  ଏହି ‘ଲ’ ପରବର୍ତୀ ‘ଲ’ ସହିତ ମିଳିତ ହୁଏ ।

୭. ଉତ୍ + ଶୃଙ୍ଖଳ = ଉଛୃଙ୍ଖଳ (ତ୍+ଶ୍+ଋ) = (ଚ୍+ଛ+ର) = ଛୃ

ଉତ୍+ଶ୍ଵାସ= ଉଲ୍ଲାସ (ତ୍+ଶ+) = (ଚ୍+ଚ୍ଛ+) = ଚ୍ଛା

ବିପଦ୍+ଶଙ୍କା = ବିପଛଙ୍କା (ଦ୍+ଶ) = (ଚ୍‌+ଛ) = ଚ୍ଛ

‘ତ’ ବା ‘ଦ’ ପରେ ‘ଶ’ ଥିଲେ ‘ତ୍’ ବା ‘ଦ୍’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଚ୍’ ହୁଏ ଓ ‘ଶ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଛ’ ହୁଏ। ଏହି ‘ଚ୍’ ଓ ‘ଛ’ ମିଶି ‘ଚ୍ଛ’ ହୁଅନ୍ତି ।

୮. ଜଗତ୍+ନାଥ = ଜଗନ୍ନାଥ (ତ୍+ନ)= (ନି+ନ) = ନୃ+ଆ = ନ୍ନା

ମୃତ୍+ମୟ = ମୃଣ୍ମୟ

ଚିତ୍ର+ମୟ = ଚିନ୍ମୟ

ଜଗତ୍+ମୋହନ = ଜଗନ୍ମୋହନ

🖝  ପରପଦର ପ୍ରଥମ ବର୍ଣ୍ଣ ‘ ନ’ ବା ‘ମ’ ହୋଇଥିଲେ ପୂର୍ବପଦର ଶେଷବର୍ଣ୍ଣ ଯେଉଁ ବର୍ଣ୍ଣର ହୋଇଥାଏ; ତା’ ସ୍ଥାନରେ ସେହିବର୍ଗର ପଞ୍ଚମ ବର୍ଣ୍ଣହୁଏ ଓ ତାହା ପରବର୍ତୀ ବର୍ଣ୍ଣ ସହିତ ଯୁକ୍ତହୁଏ

୯. ସମ୍+ଚୟ = ସଞ୍ଚୟ, ସଂଚୟ (ମୂ+ଚ) = (ଞ୍ଜ୍+ଚ) = ଞ୍ଚ

ସମ୍+ଜୟ = ସଞ୍ଜୟ, ସଂଜୟ

ସମ୍+ବାଦ = ସମ୍ବାଦ, ସଂବାଦ

ସମ୍+ଗ୍ରହ = ସଂଗ୍ରହ

ସମ୍+ବଳ = ସମ୍ବଳ, ସଂବଳ

🖝  ‘ମ’ ପରେ ଯେଉଁ ବର୍ଗର ବର୍ଣ୍ଣ ଥାଏ, ‘ମ’ ସ୍ଥାନରେ ସେହି ବର୍ଗର ପଞ୍ଚମବର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ; ବିକଳ୍ପରେ ‘ମ୍’ ସ୍ଥାନରେ ଅନୁସ୍ଵାର ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।

୧୦. ସମ୍+ସାର = ସଂସାର

ସମ୍+ଶୋଧନ = ସଂଶୋଧନ

ସମ୍+ରକ୍ଷଣ = ସଂରକ୍ଷଣ

ସମ୍+ହତି = ସଂହତି

🖝  ‘ମ୍’ ପରେ ଅବର୍ଗ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣଥିଲେ ‘ମ୍’ ସ୍ଥାନରେ ଅନୁସ୍ଵାର ହୁଏ ।

୧୧. ତୁଷ୍ +ତ = ତୁଷ୍ଟ

ଷଷ୍+ଥ = ଷଷ୍ଠ

ଶିଷ୍ୟ + ତ = ଶିଷ୍ଟ

🖝  ‘ଷ’ ପରେ ‘ତ’ ଥିଲେ ‘ତ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଟ’ ଓ ‘ଥ’ ଥିଲେ ‘ଥ’ ସ୍ଥାନରେ ‘୦’ ହୁଏ।

୧୨. ସମ୍+କୃତି = ସଂସ୍କୃତି

ପରି+କାର = ପରିଷ୍କାର

ସମ୍+କାର = ସଂସ୍କାର

🖝  ‘ସମ୍’ ଓ ‘ ପରି’ ଉପସର୍ଗ ପରେ ‘କୃ’ ଧାତୁ ନିଷ୍ପନ୍ନ କାର, କୃତି, କରଣ ପ୍ରଭୃତି ପଦ ରହିଲେ ‘ସ୍’ ବର୍ଷର ଆଗମନ ହୁଏ ଏବଂ ତାହା ପରବର୍ତୀ ବର୍ଣ୍ଣ  ସହିତ ଯୁକ୍ତହୁଏ। ସ୍ଥଳ ବିଶେଷରେ ‘ସ’ ଷ’ତ୍ବବିଧ ଅନୁଯାୟୀ ‘ଷ’ରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

୧୩. ଆପଦ+କାଳ = ଆପତ୍‌କାଳ (ଆପତ୍କାଳ)

ତଦ୍+ପର = ତତ୍ପର ( ତତ୍ପର)

କ୍ଷୁଧ୍+ପିପାସା = କ୍ଷୁତ୍‌ପିପାସା

🖝  ‘ଦ୍’ ଓ ‘ଧ୍’ ପରେ କ, ଖ, ପ, ଫ, ସ ମଧ୍ୟରୁ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ବର୍ଣ୍ଣ ରହିଲେ ‘ଦ୍’ ବା ‘ଧ୍’ – ‘ତ’ରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

୧୪. ଅନୁ+ଛେଦ = ଅନୁଚ୍ଛେଦ

ପରି+ଛଦ = ପରିଚ୍ଛଦ

ବି+ଛେଦ = ବିଚ୍ଛେଦ

ଆ+ଛାଦନ = ଆଚ୍ଛାଦନ

🖝  ‘ଛ’ ପରେ ଥିଲେ ପୂର୍ବପଦର ଅନ୍ତସ୍ଥିତ ସ୍ବରବର୍ଣ୍ଣ ପରେ ‘ଚ୍’ର ଆଗମ ହୁଏ । ଏହି ‘ଚ୍’ ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ‘ଛ’ ମିଶି ‘ଚ୍ଛ’ ହୁଅନ୍ତି ।

ବିସର୍ଗ ସନ୍ଧି

ପ୍ରାତର୍ = ପ୍ରାତଃ

ଅନ୍ତର୍ = ଅନ୍ତଃ

ଦୁର = ଦୁଃ

ନିର୍ = ନିଃ

ମନସ୍ = ମନଃ

ଯଶସ୍ = ଯଶଃ

ତେଜସ୍ = ତେଜଃ

ରଜସ୍ = ରଜଃ

ଉପର ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ଆମେ ଲକ୍ଷ୍ୟକଲେ ଜଣାପଡୁଛି ଯେ ‘ର୍’ ଆଉ ‘ସ୍’ ହେଉଛନ୍ତି ବିସର୍ଗ ର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ରୂପ ।

(କ) ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟର ଗତିବିଧିକୁ ନିରୀକ୍ଷଣ କଲେ ।

(ଖ) କର୍ତ୍ତବ୍ୟରେ ଅବହେଳା କଲେ ପଛରେ ମନସ୍ତାପ କରିବାକୁ ପଡ଼େ ।

ଆସ, ଉପର ବାକ୍ୟ ଦୁଇଟିରେ ଥିବା ବଡ଼ ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ ଶବ୍ଦ ଦୁଇଟିର ଗଠନ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ଦେଖିବା ।

ନିରୀକ୍ଷଣ = ନିଃ+ଈକ୍ଷଣ (ନିଃ = ନିର୍+ଈକ୍ଷଣ) = (ର୍+ଈ) = ରୀ

ମନସ୍ତାପ = ମନଃତାପ ( ମନଃ = ମନସ୍+ତାପ) = (ସ୍+ତା) = ସ୍ତା

🖝  ଏଥିରେ ଆମେ ଦେଖିଲେ ଯେ ପ୍ରଥମଶବ୍ଦ ‘ ନିରୀକ୍ଷଣ’ରେ ପୂର୍ବପଦର ଶେଷରେ ଥିବା ‘’ ସହିତ ପରପଦର ଆଦ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣ ‘ଈ’ ବା ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନ ହେଲା । ସେହିପରି ଦ୍ଵିତୀୟଶବ୍ଦ ‘ ମନସ୍ତାପ’ରେ ପୂର୍ବପଦର ଶେଷରେ ଥିବା ବିସର୍ଗ ସହିତ ପରପଦର ଆଦ୍ୟରେ ଥିବା ‘ତ’ ବା ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନ ହେଲା । ଏଥିରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ, ପୂର୍ବପଦର ଶେଷରେଥିବା ବିସର୍ଗ ସହିତ ପରପଦର ପ୍ରଥମରେ ଥିବା ସ୍ବରବର୍ଷ ବା ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନ ହେଲେ ବିସର୍ଗ ସନ୍ଧି ହୁଏ। 

ଆସ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ହୋଇଥିବା ତା’ର ବିଭିନ୍ନ ରୂପକୁ ଦେଖିବା

୧. ନଭଃ+ଚର = ନଭଶ୍ଚର

ନିଃ+ଚୟ = ନିଶ୍ଚୟ

ଦୁଃ+ଚିନ୍ତା=ଦୁଶ୍ଚିନ୍ତା

🖝  ବିସର୍ଗ ପରେ ‘ଚ’ ବା ‘ଛ’ ଥିଲେ ବିସର୍ଗ ସ୍ଥାନରେ ‘ଶ’ ହୁଏ

୨. ଧନୁ+ଟଙ୍କାର =ଧନୁଷ୍ଟଙ୍କାର

🖝  ବିସର୍ଗପରେ ‘ଟ’ ବା ‘୦’ ଥିଲେ ବିସର୍ଗସ୍ଥାନରେ ‘ଷ’ ହୁଏ ।

୩. ମନଃ + ତାପ=ମନସ୍ତାପ

ଦୁଃ+ତର=ଦୁସ୍ତର

🖝  ବିସର୍ଗ ପରେ ‘ତ’ ବା ‘ଅ‘ ଥିଲେ ବିସର୍ଗ ସ୍ଥାନରେ ‘ସ’ ହୁଏ।

୪. ଶିରଃ+ବ୍ୟଥା = ଶିରୋବ୍ୟଥା

ମନଃ +ବାଞ୍ଛା = ମନୋବାଞ୍ଛା

ମନଃ+ଯୋଗ = ମନୋଯୋଗ

ମନଃ + ହର = ମନୋହର

ତତଃ+ଅଧିକ = ତତୋଧୂଳ

ବୟଃ+ବୃଦ୍ଧି = ବୟୋବୃଦ୍ଧି

ତପଃ+ବନ = ତପୋବନ

ମନଃ+ରଞ୍ଜନ = ମନୋରଞ୍ଜନ

ତେଜଃ+ମୟ = ତେଜୋମୟ

ଅଧଃ+ଗତି = ଅଧୋଗତି

🖝  ସ୍-ରୂପୀ ବିସର୍ଗ ପରେ ଅ, ବର୍ଗର ତୃତୀୟ, ଚତୁର୍ଥ, ପଞ୍ଚମବର୍ଣ୍ଣ କିମ୍ବା ଯ, ର, ଳ, ବ, ହ ଥିଲେ ବିସର୍ଗସ୍ଥାନରେ ‘ ଓ’ ହୁଏ ।

୫. ପୁନଃ + ଅପି = ପୁନରପି

ପୁନଃ+ଆଗମନ = ପୁନରାଗମନ

ପୁନଃ+ମୂଷିକ = ପୁନର୍ମୂଷିକ

ଅନ୍ତଃ+ଦାହ = ଅନ୍ତର୍ଦାହ

ନିଃ+ଜନ = ନିର୍ଜନ

ନିଃ+ଦେଶ = ନିର୍ଦ୍ଦେଶ । ନିର୍ଦେଶ

ଦୁଃ+ଗତି = ଦୁର୍ଗତି

ନିଃ+ଲୋଭ = ନିର୍ଲୋଭ

ଧନୁଃ+ବିଦ୍ୟା = ଧନୁର୍ବିଦ୍ୟା

ସ୍ୱ+ଗତ = ସ୍ଵର୍ଗତ

ଅନ୍ତଃ+ ହିତ = ଅନ୍ତର୍ହିତ

ନିଃ+ଧନ = ନିର୍ଶନ, ନିର୍ଧନ

ମୁଦୁଃ+ମୁଦୁଃ = ମୁହୁର୍ମୁହଃ

ଆୟୁ+ବେଦ = ଆୟୁର୍ବେଦ

🖝  ‘ର୍’ ରୂପୀ ବସର୍ଗପରେ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣ, ବର୍ଗର ତୃତୀୟ, ଚତୁର୍ଥ, ପଞ୍ଚମବର୍ଣ୍ଣ, ଯ, ର,ଳ,ବ,ହ ଥିଲେ ବିସର୍ଗସ୍ଥାନରେ ‘ର’ ହୁଏ ।

୬. ନିଃ+ରସ = ନୀରସ

ଚତୁଃ+ରୋଗ = ଚକ୍ଷୁରୋଗ

ନିଃ+ରବ = ନୀରବ

🖝  ‘ର’ ରୂପୀ ବିସର୍ଗପରେ ‘ର’ ଥିଲେ ବିସର୍ଗରେ ଥିବା ‘ର୍’ ର ଲୋପହୁଏ ଓ ବିସର୍ଗ ପୂର୍ବବର୍ତୀ ସ୍ଵରର ଦୀର୍ଘ ହୁଏ ।

୭. ଅତଃ+ ଏକ = ଅତଏବ

🖝  ବିସର୍ଗ ପରେ ‘ଅ’ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣ ଥିଲେ ବିସର୍ଗର ଲୋପହୁଏ ।

୮. ମନଃ+କାମନା = ମନସ୍କାମନା

ଧନୁଃ+ପାଣି = ଧନୁଷ୍ପାଣି

ନିଃ+ଫଳ = ନିଷ୍ଫଳ

ନମଃ+କାର = ନମସ୍କାର

ନିଃ+ପାପ = ନିଷ୍ପାପ

ପୁରଃ+କାର = ପୁରସ୍କାର

🖝  ବିସର୍ଗପରେ କ, ପ, ପ, ଫ ଆଦି ଥିଲେ ବିସର୍ଗ ସ୍ଥାନରେ ‘ସ୍’ ହୁଏ । ସ୍ଥଳ ବିଶେଷରେ ଏହି ‘ସ୍’ ଷତ୍ଵବିଧୂ ଅନୁସାରେ ‘ଷ’ ମଧ୍ୟ ହୁଏ।

ବ୍ୟତିକ୍ରମ 

ହରି+ଚନ୍ଦ୍ର = ହରିଶ୍ଚନ୍ଦ୍ର,

ଏକ+ଦଶ = ଏକାଦଶ

ବାର+ବାର = ବାରମ୍ବାର

ପର+ପର = ପରସ୍ପର

ଷଟ୍+ଦଶ = ଷୋଡ଼ଶ

ଅହଃ+ଅହଃ = ଅହରହ

ବୃହତ୍+ପତି = ବୃହସ୍ପତି

Connect with us on Social Media
	Facebook Page
	Facebook Group
	Instagram
	Youtube Channel
	Telegram Channel

Bidyasagar Classes Address

Plot No-N-6-325, Biju Patnaik College Road,  Infront of SBI, Jayadev Vihar, Bhubaneswar

Website: www.bidyasagar.com

Opening and closing hours: Monday to Sunday: 7 AM-9PM

e-Mail : bidyasagar.classes@gmail.com

Contact No. : 8917265768; 9337421183, 7978078563